بیماری خود ایمنی چیست؟

ابتلا به بیماری معمولاً دلهره‌آور است؛ اما این اضطراب و دلهره با آشنایی بیشتر و شناخت بیماری و روش‌های درمان آن تا حد زیادی کاهش می‌یابد. در حقیقت این ناشناخته‌ها هستند که ما را بیشتر می‌ترسانند. آگاهی به موقع، می‌تواند درمان هر نوع بیماری را سرعت بخشد و امکان بهبودی را افزایش دهد. در این مقاله قصد داریم؛ شما را با بیماری‌های خود ایمنی آشنا کنیم.

برای شروع بهتر است با یک مثال شروع کنیم. بیایید تصور کنیم که بدن ما یک قلعه است. برای این قلعه سیستم ایمنی ارتشی می‌باشد که با مهاجمانی مانند باکتری‌ها، مبارزه می‌کند. حالا اگر ارتش ما بد کار کند و به قلعه حمله نماید، در این صورت ما به یک بیماری خود ایمنی مبتلا شده‌ایم. در ادامه این مقاله به تعریف بیماری خود ایمنی، علائم، راه‌های درمان و غیره می‌پردازیم. اگر تمایل به آشنایی بیشتر با این بیماری دارید، پیشنهاد می‌کنم ادامه مقاله را مطالعه فرمایید.

خود ایمنی چیست؟

بیماری خود ایمنی وضعیتی است که در آن، سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به بدن حمله می‌کند. سیستم ایمنی به طور معمول بدن را در برابر میکروب‌هایی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها محافظت می‌نماید. در حقیقت وقتی که حمله این مهاجمان خارجی را احساس کرد، ارتشی از سلول‌های جنگنده را برای حمله به آن ها می‌فرستد.

به طور معمول، سیستم ایمنی، می‌تواند تفاوت بین سلول‌های خارجی و سلول‌های خود را تشخیص دهد؛ اما در بیماری خود ایمنی، سیستم دفاعی طبیعی بدن نمی‌تواند این تفاوت را متوجه شود. در نتیجه سلول‌های مفاصل یا پوست و غیره را با مهاجم خارجی اشتباه می‌گیرد. در این شرایط پروتئین‌هایی به نام اتوآنتی‌بادی آزاد می‌کند که به سلول‌های سالم حمله کنند و مشکل از اینجا آغاز می‌شود. برخی از بیماری‌های خود ایمنی تنها یک اندام را هدف قرار می‌دهند؛ مثلاً دیابت نوع ۱ به پانکراس، آسیب می‌رساند؛ اما بعضی از انواع آن مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک، کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

علت بیماری خود ایمنی چیست؟

محققان نمی‌دانند چه چیزی باعث بیماری خود ایمنی می‌شود؛ اما چندین تئوری به بیش فعال سیستم ایمنی اشاره می‌کنند که پس از عفونت یا آسیب، به بدن حمله می‌کند. ما می‌دانیم که عوامل خطر خاصی هستند که ماها شانس ابتلا به اختلالات خود ایمنی را افزایش می‌دهد. در ادامه به بعضی از مهم‌ترین این عوامل اشاره شده است.

ژنتیک: برخی از بیماری‌های خود ایمنی، زمینه ژنتیکی دارند. یک فرد ممکن است ژن‌هایی را به ارث ببرد که او را مستعد ابتلا به این بیماری‌ها می‌کنند.

وزن: اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید یا آرتریت پسوریاتیک را افزایش می‌دهد. این می‌تواند به این دلیل باشد که وزن بیشتر فشار بیشتری بر مفاصل وارد می‌کند یا به این دلیل که بافت چربی موادی می‌سازد که ایجاد التهاب را تحریک می‌کنند.

سیگار کشیدن: تحقیقات سیگار کشیدن را با تعدادی از بیماری‌های خود ایمنی از جمله لوپوس، آرتریت روماتوئید، پرکاری تیروئید و ام اس مرتبط دانسته است.

برخی داروها: برخی داروهای فشار خون یا آنتی‌بیوتیک‌ها، می‌توانند لوپوس ناشی از دارو را تحریک کنند که اغلب شکل خوش‌خیم‌تری از لوپوس است. همچنین گفته می‌شود داروهای خاصی که برای کاهش کلسترول استفاده می‌شوند، به نام استاتین‌ها، می‌توانند باعث ایجاد میوپاتی ناشی از استاتین شوند. میوپاتی یک بیماری خود ایمنی نادر است که باعث ضعف عضلانی می‌شود. در نتیجه قبل از شروع یا قطع هر دارویی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

عوامل محیطی: نور خورشید، برخی مواد شیمیایی و عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، همگی می‌توانند بر ایجاد شرایط خود ایمنی تأثیر بگذارند.

جنسیت: زنان بیشتر از مردان به دلیل عوامل هورمونی به اختلالات خود ایمنی مبتلا هستند. این اختلالات اغلب در سنین باروری ایجاد می‌شوند.

نژاد: به نظر می‌رسد که نژاد در ابتلا به برخی از بیماری‌های خود ایمنی نقش دارد. به عنوان مثال، افراد سفیدپوست بیشتری به دیابت نوع ۱ مبتلا می‌شوند، در حالی که لوپوس در افراد آفریقایی آمریکایی و اسپانیایی تبار شدیدتر است.

آیا بیماری‌های خود ایمنی ژنتیکی هستند؟

برخی از اختلالات مانند لوپوس و مولتیپل اسکلروزیس (MS) زمینه ژنتیکی دارند و داشتن سابقه خانوادگی امکان ابتلا به آن را افزایش می‌دهد. داشتن یکی از بستگان مبتلا به بیماری خود ایمنی خطر ابتلا را زیاد می‌کند، اما به این معنا نیست که به طور قطعی به بیماری مبتلا می‌شوید. تحقیقات ژنومی جهش‌های ژنتیکی خاص مشترک در افراد مبتلا به بیماری‌های خود ایمنی مختلف را نشان داده‌اند.

انواع بیماری‌های رایج خود ایمنی

بیماری‌های خود ایمنی رایج بیش از ۸۰ مورد هستند. در اینجا ۱۴ مورد از رایج‌ترین آن‌ها آورده شده است.

• دیابت نوع ۱: لوزالمعده در بدن نقش تولید هورمون انسولین را بر عهده دارد و به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی به سلول‌های تولید کننده انسولین در لوزالمعده حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. در نتیجه تنظیم قند خون دچار مشکل می‌شود. افزایش قند خون، می‌تواند به رگ‌های خونی و همچنین اندام‌هایی مانند قلب، کلیه‌ها، چشم‌ها و اعصاب آسیب برساند.
• آرتریت روماتوئید (RA): در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به مفاصل حمله می‌کند. این حمله باعث قرمزی، گرمی، درد و سفتی مفاصل می‌شود. برخلاف استئوآرتریت که معمولاً با افزایش سن افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، آرتریت روماتوئید می‌تواند از ۳۰ سالگی یا زودتر شروع شود.
• پسوریازیس / آرتریت پسوریاتیک: در افراد سالم، سلول‌های پوست به طور معمول رشد می‌کنند و زمانی که دیگر مورد نیاز نیستند می‌ریزند. پسوریازیس باعث می‌شود سلول‌های پوست خیلی سریع تکثیر شوند. سلول‌های اضافی ایجاد می‌شوند و لکه‌های قرمز ملتهب را تشکیل می‌دهند که معمولاً با پوسته‌های سفید نقره‌ای پلاک روی پوست وجود دارند. بعضی از افراد مبتلا به پسوریازیس دچار تورم، سفتی و درد در مفاصل خود نیز می‌شوند. این شکل از بیماری آرتریت پسوریاتیک نامیده می‌شود.
• ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس (MS): این بیماری به غلاف میلین، پوشش محافظی که سلول‌های عصبی را احاطه کرده است، در سیستم عصبی مرکزی آسیب می‌رساند. آسیب به غلاف میلین، سرعت انتقال پیام‌ها را بین مغز و نخاع و بقیه بدن کاهش می‌دهد. این آسیب می‌تواند منجر به علائمی مانند بی حسی، ضعف، مشکلات تعادلی و مشکل در راه رفتن شود. این بیماری به اشکال مختلفی ظاهر می‌شود که با سرعت‌های متفاوتی پیشرفت می‌کند.
• لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE): پزشکان در دهه ۱۸۰۰ برای اولین بار لوپوس را به دلیل بثوراتی که معمولاً ایجاد می‌کند، به عنوان یک بیماری پوستی معرفی کردند. با این‌حال شکل سیستمیک این بیماری که شایع‌ترین آن است، درواقع بسیاری از اندام‌ها از جمله مفاصل، کلیه‌ها، مغز و قلب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. درد مفاصل، خستگی و بثورات از شایع‌ترین علائم این بیماری هستند.
• بیماری التهابی روده (IBD): این بیماری باعث التهاب در پوشش دیواره روده می‌شود. هر نوعی از بیماری التهابی روده، بخش متفاوتی از دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بیماری کرون، می‌تواند هر بخشی از دستگاه گوارش از دهان تا مقعد را ملتهب کند. کولیت اولسراتیو تنها پوشش داخلی روده بزرگ (کولون) و رکتوم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• بیماری آدیسون: بیماری آدیسون، روی غدد آدرنال تأثیر می‌گذارد. این غده هورمون‌های کورتیزول و آلدوسترون و همچنین هورمون‌های آندروژن را تولید می‌کند. داشتن کورتیزول بسیار کم، می‌تواند بر نحوه استفاده و ذخیره کربوهیدرات‌ها و قند (گلوکز) در بدن تأثیر بگذارد. کمبود آلدوسترون منجر به از دست دادن سدیم و پتاسیم اضافی در جریان خون می‌شود. علائم این بیماری شامل ضعف، خستگی، کاهش وزن و قند خون پایین است.
• بیماری گریوز: بیماری گریوز به غده تیروئید در گردن حمله می‌کند و باعث تولید بیش از حد هورمون‌های آن می‌شود. هورمون‌های تیروئید، متابولیسم بدن را کنترل می‌کنند. داشتن بیش از حد این هورمون‌ها، متابولیسم بدن شما را افزایش می‌دهد. در نتیجه باعث ایجاد علائمی مانند عصبی بودن، ضربان قلب سریع، عدم تحمل گرما و کاهش وزن می‌شود. یکی از علائم بالقوه این بیماری برآمدگی چشم است که اگزوفتالموس نامیده می‌شود.
• سندرم شوگرن: این عارضه به غده‌هایی که روان کننده چشم و دهان هستند، حمله می‌کند. علائم مشخصه سندرم شوگرن خشکی چشم و خشکی دهان است، اما ممکن است مفاصل یا پوست را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
• تیروئیدیت هاشیموتو: در این بیماری، تولید هورمون تیروئید کاهش می‌یابد و به کمبود می‌رسد. علائم شامل افزایش وزن، حساسیت به سرما، خستگی، ریزش مو و تورم تیروئید (گواتر) است.

محصولات مرتبط: کیت تست تیروئید

• میاستنی گراویس: میاستنی گراویس بر تکانه‌های عصبی که به مغز کمک می‌کنند ماهیچه‌ها را کنترل کنند، تأثیر می‌گذارد. وقتی ارتباط اعصاب به ماهیچه‌ها مختل می‌شود، سیگنال ها نمی‌توانند ماهیچه‌ها را به انقباض هدایت کنند. شایع‌ترین علامت این عارضه ضعف عضلانی است که با فعالیت بدتر می‌شود و با استراحت بهبود می‌یابد. اغلب عضلاتی که حرکات چشم، باز شدن پلک، بلع و حرکات صورت را کنترل می‌کنند درگیر می‌شوند.
• واسکولیت خود ایمنی: واسکولیت خود ایمنی زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی به رگ‌های خونی حمله می‌کند. التهابی که در نتیجه آن ایجاد می‌شود، شریان‌ها و وریدها را باریک می‌نماید و باعث می‌شود، خون کمتری در آن ها جریان پیدا کند.
• کم خونی پرنیشیوس: سلول‌های پوششی دیواره معده، پروتئینی به نام فاکتور داخلی را ترشح می‌کنند. این ماده در روده کوچک برای جذب ویتامین B-12 از غذا مورد نیاز است. در این بیماری، سیستم ایمنی به سلول‌های پوششی دیواره معده حمله‌ور می‌شود. کمبود این ویتامین منجر به کم خونی مگالوبلاستیک می‌شود. کم خونی پرنیشیوز در افراد مسن شایع تر است.

محصولات مرتبط : کیت تست کم خونی

• بیماری سلیاک: افراد مبتلا به بیماری سلیاک، نمی‌توانند غذاهای حاوی گلوتن (پروتئین موجود در گندم، چاودار و سایر محصولات غلات) را مصرف کنند. هنگامی که گلوتن در روده کوچک است، سیستم ایمنی بدن به این قسمت از دستگاه گوارش حمله کرده و باعث التهاب می‌شود.

علائم بیماری خود ایمنی

علائم بیماری خود ایمنی ممکن است در بعضی افراد شدید و در بعضی دیگر خفیف باشد. درجات مختلفی از بیماری خود ایمنی وجود دارند. علائمی که یک فرد نشان می‌دهند، احتمالاً به عوامل متعددی مربوط می‌شوند که شامل ژنتیک، محیط و سلامت شخصی است.

علائم اولیه بسیاری از بیماری‌های خود ایمنی بسیار مشابه هستند. مواردی مانند:

• خستگی
• درد عضلات
• تورم و قرمزی
• تب با درجه پایین
• مشکل در تمرکز
• بی حسی و گزگز در دست‌ها و پاها
• ریزش مو
• بثورات پوستی

البته هر یک از انواع بیماری‌های خود ایمنی می‌توانند علائم منحصر به فرد خود را داشته باشند. به عنوان مثال، دیابت نوع ۱ باعث تشنگی شدید، کاهش وزن و خستگی می‌شود. بیماری التهابی روده باعث درد شکم، نفخ و اسهال می‌شود. در بیماری‌های خود ایمنی مانند پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید، علائم ممکن است ظاهر شوند و از بین بروند. دوره ظاهر شدن علائم، شعله‌ور شدن نامیده می‌شود. دوره‌ای که علائم از بین می‌روند، بهبودی نامیده می‌شود.

روش‌های تشخیص و درمان بیماری‌ها خود ایمنی

با وجود انواع مختلف بیماری خود ایمنی، بسیاری از آن‌ها علائم مشابهی دارند. در نتیجه تشخیص نیز، می‌تواند دشوار باشد زیرا این علائم می‌توانند ناشی از سایر بیماری‌های رایج باشند. اگر سالم بوده‌اید و ناگهان احساس خستگی یا سفتی مفاصل می‌کنید، آن را کم‌اهمیت نشمارید. اگر علائم بیماری خود ایمنی را دارید به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند علائم شما را دقیق‌تر ببیند و آزمایش‌هایی را برای شناسایی یا رد بیماری خود ایمنی انجام دهد.

بسته به نوع بیماری، ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص داشته باشید. روماتولوژیست‌ها، بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت روماتوئید و همچنین سایر بیماری‌های خود ایمنی مانند سندرم شوگرن و SLE را درمان می‌کنند. متخصصان گوارش، بیماری‌های دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک و کرون را درمان می‌نمایند. متخصصان غدد، مواردی از جمله بیماری گریوز، تیروئیدیت هاشیموتو و بیماری آدیسون را تحت درمان قرار می‌دهند. متخصصین پوست نیز به دیماری‌های پوستی مانند پسوریازیس را درمان می‌پردازند.

هیچ آزمایش واحدی نمی‌تواند بیشتر بیماری‌های خود ایمنی را تشخیص دهد. پزشک از ترکیبی از آزمایش‌ها و بررسی علائم و معاینه فیزیکی برای تشخیص استفاده می‌کند. آزمایش آنتی‌بادی ضد هسته‌ای (ANA) معمولاً یکی از اولین آزمایش‌هایی است که پزشکان در صورت شک به بیماری خود ایمنی از آن استفاده می‌کنند. جواب مثبت این آزمایش یعنی که شما ممکن است یکی از این بیماری‌ها را داشته باشید؛ اما دقیقاً تأیید نمی‌کند که کدام یک را دارید یا اینکه قطعاً به یکی از آن‌ها مبتلا هستید.

آزمایشات دیگر به دنبال اتوآنتی بادی‌های خاص تولید شده در برخی بیماری‌های خود ایمنی هستند. پزشک شما همچنین ممکن است آزمایش‌های غیر اختصاصی را برای بررسی التهابی که این بیماری‌ها در بدن ایجاد می‌کنند، انجام دهد. داروها معمولاً بیماری‌های خود ایمنی را درمان نمی‌کنند؛ اما می‌توانند سیستم ایمنی بیش فعال را کنترل کرده و التهاب را کاهش دهند. یا حداقل درد و التهاب را کمتر نمایند.

داروهای مورد استفاده برای درمان این شرایط عبارت‌اند از:

• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن (Naprosyn)
• داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی

درمان‌هایی نیز برای تسکین علائمی مانند درد، تورم، خستگی و بثورات پوستی در دسترس هستند. داشتن یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم ممکن است به شما کمک کند، احساس بهتری داشته باشید.

نکات پایانی

در این مقاله سعی کردیم به معرفی بیماری خود ایمنی بپردازیم. لوپوس، مولتیپل اسکلروزیس، آرتریت روماتوئید، پسوریازیس و انواع دیگری از بیماری خود ایمنی را در این مقاله معرفی کردیم. همان‌طور که گفته شد، ممکن است در صورت ابتلا به هر یک از این بیماری‌ها؛ درد، خستگی، سرگیجه، بثورات پوستی، افسردگی و بسیاری از علائم دیگر را تجربه کنید. اغلب علائم اولیه این بیماری‌ها به هم شباهت دارند که تشخیص آن ها را سخت می‌کند. پس علائمی که گفته شد، می‌تواند نشانه‌ای از شروع یک بیماری خود ایمنی باشد. در صورت مشاهده علائم مراجعه به پزشک ضروری است.

بیماری‌های خود ایمنی در زنان شایع‌تر هستند و اغلب زمینه ژنتیکی دارند. همچنین عوامل دیگری نیز می‌توانند امکان ابتلا به آن‌ها را افزایش دهند. آزمایش‌های خونی در کنار سایر آزمایشات می‌توانند به پزشکان در تشخیص این بیماری کمک کنند.

مرحله بعد از تشخیص درمان است که در هر مورد لازم است به متخصص مربوطه مراجعه شود. همان‌طور که گفته شد، درمان اصلی بیماری‌های خود ایمنی معمولاً درمان‌های کنترل کننده است. داروهایی که التهاب را کاهش می‌دهند و دارو‌های سرکوب کننده سیستم ایمنی، مسیر اصلی برای کمک به بیماران مبتلا به انواع بیماری‌های خود ایمنی است. در صورت تشخیص به موقع و درمان مناسب بیماران مبتلا به بیماری‌های خود ایمنی، می‌توانند زندگی باکیفیت بالاتری را تجربه کنند. در پایان امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده باشد.