انواع روش‌های پیشگیری از بارداری چیست؟

برنامه‌ریزی برای خانواده و تنظیم زمان فرزندآوری، از تصمیمات مهمی است که بر سلامت فردی و کیفیت زندگی مشترک تأثیر بسزایی دارد. در این میان، آشنایی با روش‌های متنوع پیشگیری از بارداری و انتخاب آگاهانه از میان آن‌ها، گامی کلیدی در راستای دستیابی به این اهداف محسوب می‌شود. دانش کافی در این زمینه به شما کمک می‌کند تا بهترین گزینه را متناسب با شرایط جسمی، سبک زندگی و اهداف خود برگزینید و با خیالی آسوده برای آینده برنامه‌ریزی کنید. این مقاله به معرفی جامع و کاربردی انواع روش‌های پیشگیری از بارداری، بررسی مزایا و معایب هر یک و همچنین عوامل مؤثر در انتخاب صحیح آن‌ها می‌پردازد.

معرفی انواع روش‌های پیشگیری از بارداری

روش‌های پیشگیری از بارداری، طیف وسیعی از گزینه‌ها را شامل می‌شوند که هر یک با مکانیسم عملکردی متفاوت، از لقاح و بارداری ناخواسته جلوگیری می‌کنند. این روش‌ها از نظر اثربخشی، نحوه استفاده، ماندگاری و عوارض جانبی با یکدیگر تفاوت دارند و انتخاب هر کدام بستگی به شرایط و اولویت‌های فردی دارد. در ادامه به معرفی و بررسی مهم‌ترین این روش‌ها می‌پردازیم:

روش‌های هورمونی

روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری، با بهره‌گیری از هورمون‌های زنانه استروژن و/یا پروژسترون، سازوکارهای طبیعی بدن را برای جلوگیری از بارداری به کار می‌گیرند. این هورمون‌ها عمدتاً با متوقف کردن تخمک‌گذاری، غلیظ کردن مخاط دهانه رحم (جهت جلوگیری از عبور اسپرم) و یا تغییر دیواره رحم (برای جلوگیری از لانه‌گزینی تخمک بارور شده) عمل می‌کنند. این دسته از روش‌ها به دلیل اثربخشی بالا و سهولت نسبی در استفاده، از محبوبیت زیادی برخوردارند و می‌توانند به تنظیم چرخه قاعدگی و کاهش برخی علائم مرتبط با آن نیز کمک کنند.

انواع روش‌های هورمونی عبارتند از:

• قرص‌های ضد بارداری: مصرف روزانه و منظم قرص‌های حاوی هورمون که از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کنند.
• تزریق‌های ضد بارداری (آمپول): تزریق دوره‌ای هورمون پروژسترون (معمولاً هر سه ماه یک بار) برای جلوگیری از بارداری.
• چسب‌های ضد بارداری: چسب‌های حاوی هورمون که به صورت هفتگی روی پوست قرار گرفته و هورمون‌ها را آزاد می‌کنند.
• حلقه واژینال (NuvaRing): یک حلقه انعطاف‌پذیر که به صورت ماهانه در واژن قرار داده شده و هورمون‌ها را آزاد می‌کند.
• کاشتنی‌های زیرپوستی (ایمپلنت-Nexplanon): یک میله کوچک که توسط پزشک زیر پوست بازو کاشته شده و تا سه سال هورمون آزاد می‌کند.

مزایای کلی روش‌های هورمونی:

• اثربخشی بسیار بالا در جلوگیری از بارداری.
• راحتی در استفاده و عدم نیاز به مداخله در حین نزدیکی (به جز چسب و حلقه).
• امکان تنظیم یا کاهش خونریزی و دردهای قاعدگی.
• کاهش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها (مانند سرطان تخمدان و رحم).
• بهبود برخی مشکلات پوستی نظیر آکنه.

معایب کلی روش‌های هورمونی:

• عدم محافظت در برابر بیماری‌های مقاربتی (STIs).
• احتمال بروز عوارض جانبی مانند تهوع، سردرد، تغییرات خلقی، حساسیت پستان‌ها، یا تغییر در وزن (در برخی افراد).
• نیاز به یادآوری و مصرف منظم (به جز ایمپلنت و تزریق).
• برخی موارد منع مصرف برای افراد با شرایط پزشکی خاص.

روش‌های غیرهورمونی

روش‌های غیرهورمونی پیشگیری از بارداری، برخلاف انواع هورمونی، بدون استفاده از هورمون‌ها عمل می‌کنند. این روش‌ها عمدتاً با ایجاد یک سد فیزیکی یا شیمیایی، از رسیدن اسپرم به تخمک و لقاح جلوگیری می‌کنند. این گزینه برای افرادی که به دلایل پزشکی نمی‌توانند از هورمون‌ها استفاده کنند یا ترجیح می‌دهند بدنشان در معرض هورمون‌های اضافی قرار نگیرد، انتخابی مناسب است.

انواع روش‌های غیرهورمونی عبارتند از:

• کاندوم (مردانه و زنانه): غلاف‌های نازک از جنس لاتکس یا پلی‌اورتان که اسپرم را از ورود به واژن باز می‌دارند و در برابر STIs محافظت می‌کنند.
• دیافراگم و کلاهک دهانه رحم: وسایل گنبدی شکلی که دهانه رحم را می‌پوشانند و باید با اسپرم‌کش استفاده شوند.
• آی یو دی مسی (Copper IUD): یک وسیله T شکل کوچک که توسط پزشک در رحم قرار می‌گیرد و تا 10 سال از بارداری جلوگیری می‌کند.
• اسپرم‌کش‌ها: مواد شیمیایی که اسپرم‌ها را بی‌حرکت یا از بین می‌برند و معمولاً به تنهایی توصیه نمی‌شوند.

مزایای کلی روش‌های غیرهورمونی:

• عدم تغییر در تعادل هورمونی بدن.
• کاندوم‌ها محافظت مضاعف در برابر بیماری‌های مقاربتی (STIs) ارائه می‌دهند.
• مناسب برای افرادی که موارد منع مصرف هورمون‌ها را دارند یا عوارض جانبی آن‌ها را تجربه می‌کنند.
• قابل استفاده در هر زمان بدون نیاز به مصرف روزانه یا کاشت طولانی‌مدت (به جز IUD).

معایب کلی روش‌های غیرهورمونی:

• اثربخشی ممکن است پایین‌تر از روش‌های هورمونی باشد (به جز IUD مسی).
• نیاز به مداخله یا آمادگی در زمان هر نزدیکی (برای کاندوم، دیافراگم، اسپرم‌کش).
• عدم تأثیر بر تنظیم چرخه قاعدگی یا کاهش علائم مرتبط با آن.
• برخی از آن‌ها نیاز به مراجعه به پزشک برای تجویز یا قرار دادن دارند.

روش‌های دائمی پیشگیری از بارداری

روش‌های دائمی پیشگیری از بارداری، راهکارهایی هستند که برای افرادی طراحی شده‌اند که تصمیم قطعی و برگشت‌ناپذیری برای عدم بارداری در آینده گرفته‌اند. این روش‌ها شامل مداخلات جراحی کوچکی هستند که با هدف ایجاد یک مانع فیزیکی دائمی برای جلوگیری از رسیدن تخمک به اسپرم یا بالعکس انجام می‌شوند. انتخاب این روش‌ها نیاز به تأمل و مشاوره کامل با پزشک دارد، چرا که به طور کلی غیر قابل برگشت تلقی می‌شوند.

انواع روش‌های دائمی عبارتند از:

• واژکتومی (در آقایان): عمل جراحی سرپایی که مجاری انتقال اسپرم را مسدود می‌کند.
• توبکتومی (بستن لوله‌های رحمی در خانم‌ها): عمل جراحی که لوله‌های فالوپ را مسدود می‌کند تا از عبور تخمک جلوگیری شود.

مزایای کلی روش‌های دائمی:

• • اثربخشی فوق‌العاده بالا (نزدیک به ۱۰۰٪) در جلوگیری از بارداری.
  • دائمی بودن و عدم نیاز به یادآوری یا مصرف مداوم.
  • بدون تأثیر بر هورمون‌ها و میل جنسی.
  • آزادی از نگرانی‌های مربوط به بارداری ناخواسته.

معایب کلی روش‌های دائمی:

• • • نیاز به عمل جراحی (حداقل تهاجمی).
    • ماهیت برگشت‌ناپذیر، که نیاز به تصمیم‌گیری قطعی دارد.
    • عدم محافظت در برابر بیماری‌های مقاربتی (STIs).
    • خطرات احتمالی مرتبط با هر عمل جراحی.

پیشگیری از بارداری اورژانسی

پیشگیری از بارداری اورژانسی، همانطور که از نامش پیداست، پس از یک رابطه جنسی محافظت نشده یا زمانی که روش پیشگیری معمول دچار شکست شده (مانند پاره شدن کاندوم یا فراموشی مصرف قرص ضد بارداری)، به کار می‌رود. این روش‌ها با هدف جلوگیری از بارداری قبل از لانه‌گزینی تخمک بارور شده در رحم عمل می‌کنند و نباید به عنوان یک روش منظم و دائمی برای کنترل بارداری استفاده شوند. سرعت عمل در استفاده از این روش‌ها برای اثربخشی حداکثری، بسیار حیاتی است.

انواع روش‌های اورژانسی عبارتند از:

• قرص‌های اورژانسی: قرص‌هایی حاوی دوز بالای هورمون که باید در زمان مشخصی پس از نزدیکی محافظت نشده مصرف شوند. درباره قرص اورژانسی اینجا بیشتر بخوانید.
• آی یو دی مسی (به عنوان روش اورژانسی: قرار دادن آی یو دی مسی توسط پزشک تا ۵ روز پس از نزدیکی محافظت نشده برای جلوگیری از بارداری.

مزایای کلی روش‌های اورژانسی:

• امکان پیشگیری از بارداری پس از رابطه جنسی محافظت نشده.
• قرص‌های اورژانسی به راحتی در دسترس هستند.
• آی یو دی مسی به عنوان روش اورژانسی، بالاترین اثربخشی را دارد و می‌تواند به یک روش طولانی‌مدت تبدیل شود.

معایب کلی روش‌های اورژانسی:

• اثربخشی کمتر از روش‌های منظم پیشگیری از بارداری.
• نباید به عنوان روش اصلی و مکرر استفاده شوند.
• احتمال بروز عوارض جانبی مانند تهوع، سردرد، و تغییر در الگوی قاعدگی.
• عدم محافظت در برابر بیماری‌های مقاربتی (STIs).

روش‌های طبیعی (آگاهی از باروری):

روش‌های طبیعی پیشگیری از بارداری شامل شناسایی زمان‌های باروری در چرخه قاعدگی خانم‌ها و پرهیز از نزدیکی در این دوره است. این رویکرد به جای استفاده از مواد شیمیایی یا وسایل فیزیکی، بر آگاهی و رصد نشانه‌های طبیعی بدن تمرکز دارد. اثربخشی این روش‌ها به شدت به دقت در رصد و ثبت علائم، نظم چرخه قاعدگی و همکاری هر دو شریک بستگی دارد و معمولاً کمتر از سایر روش‌ها ارزیابی می‌شود.

انواع روش‌های طبیعی عبارتند از:

• روش تقویمی: تخمین روزهای بارور بر اساس طول چرخه قاعدگی گذشته.
• روش دمای پایه بدن : اندازه‌گیری روزانه دمای بدن برای شناسایی زمان تخمک‌گذاری.
• روش مخاط دهانه رحم : بررسی تغییرات در بافت و مقدار مخاط دهانه رحم.
• روش شیردهی : استفاده از شیردهی انحصاری به عنوان یک روش موقت پیشگیری از بارداری.

مزایای کلی روش‌های طبیعی:

• • بدون عوارض جانبی دارویی یا هورمونی.
  • بدون هزینه و نیاز به تهیه هیچ وسیله یا دارویی.
  • قابل استفاده برای افرادی که به دلایل مذهبی یا شخصی از سایر روش‌ها منع هستند.
  • افزایش آگاهی خانم‌ها از چرخه قاعدگی و بدن خود.

معایب کلی روش‌های طبیعی:

• • اثربخشی پایین‌تر نسبت به روش‌های دیگر، به خصوص در صورت عدم دقت کافی.
  • نیاز به آموزش، نظم و دقت بسیار بالا در رصد و ثبت علائم.
  • مناسب نبودن برای سیکل‌های قاعدگی نامنظم.
  • عدم محافظت در برابر بیماری‌های مقاربتی (STIs).

جمع بندی

همانطور که مشاهده شد، دنیای روش‌های پیشگیری از بارداری، گسترده و متنوع است و هر یک از گزینه‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. از قرص‌های هورمونی با راحتی مصرف روزانه گرفته تا آی یو دی‌ها با ماندگاری طولانی، و از کاندوم‌ها که محافظت مضاعف در برابر بیماری‌های مقاربتی را ارائه می‌دهند تا روش‌های دائمی برای اطمینان خاطر همیشگی، طیف وسیعی از انتخاب‌ها پیش روی شماست. انتخاب بهترین روش، تصمیمی کاملاً فردی است که نیازمند آگاهی کامل و مشورت با یک متخصص سلامت (پزشک یا ماما) است. با در نظر گرفتن عواملی چون وضعیت سلامتی، اهداف باروری آینده، سبک زندگی و ترجیحات شخصی، می‌توانید آگاهانه‌ترین تصمیم را برای حفظ سلامت و برنامه‌ریزی برای آینده خود و خانواده‌تان اتخاذ کنید. به یاد داشته باشید که سلامت جنسی و باروری، بخشی جدایی‌ناپذیر از سلامت کلی شماست.