درباره کم خونی و فقر آهن بیشتر بدانید

کم خونی یک بیماری است که بسیاری از افراد ساده از کنار آن می‌گذرند. طبق نتایج یک بررسی در سال ۲۰۰۸ کم خونی نزدیک به ۱.۶۲ میلیارد نفر در سراسر جهان را مبتلا کرده است که در زمان مطالعه، تقریباً یک چهارم جمعیت را تشکیل داده بود. این جمعیت بزرگ از مبتلایان به ما کمک می‌کند تا بفهمیم کم‌خونی تا چه میزان گسترده است و مبارزه با آن تاچه حد چالش‌برانگیز است. کم خونی همچنان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بهداشت جهانی است که ما با آن روبرو هستیم.کم خونی زمانی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز سالم کافی برای حمل اکسیژن به اندام‌های بدن شما وجود نداشته باشد. برای آشنایی بیشتر با انواع این بیماری، علائم و روش‌های درمان آن در ادامه با ما همراه باشید.

فقر آهن یا کم خونی چیست؟

همان‌طور که گفته شد،کم خونی به وضعیتی در بدن گفته می‌شود که گلبول‌های قرمز به تعداد کافی وجود نداشته باشند و سلول‌ها همراه با آهن و هموگلوبین، حرکت می‌کنند. هموگلوبین پروتئینی است که به انتقال اکسیژن از طریق جریان خون به اندام‌های شما در سراسر بدن، کمک می‌کند. زمانی که فردی دچار کم خونی می‌شود، گفته می‌شود که کم خون است. فرد کم خون ممکن است که بیش از حد معمول احساس خستگی یا سردی کند.

اگر پوست شما بیش از حد رنگ پریده به نظر می‌رسد، نیز ممکن است دچار کم خونی باشید. به این دلیل است که اندام‌های شما اکسیژن مورد نیاز، برای انجام وظایف خود را دریافت نمی‌کنند. جالب است بدانید که برخی افراد وقتی برای اهدای خون مراجعه می‌کنند، متوجه می‌شوند که آهن بدنشان کم است.فقر آهن یک نوع شایع از کم خونی است. کم خونی فقر آهن ناشی از کمبود آهن است که اغلب به دلیل از دست دادن خون یا بارداری اتفاق می‌افتد.

علت کم خونی چیست؟

شایع‌ترین علت کم خونی سطوح پایین آهن در بدن است. به این نوع کم خونی، کم خونی ناشی از فقر آهن می‌گویند. بدن انسان برای ساختن هموگلوبین، ماده‌ای که اکسیژن را در سراسر بدن حرکت می‌دهد، به مقدار مشخصی آهن نیاز دارد که در صورت کمبود آن با مشکل مواجه می‌شود و البته، کم خونی فقر آهن تنها یک نوع از کم خونی است و انواع دیگر ناشی از موارد مختلفی است. در حقیقت هر نوع کم خونی علل متفاوتی دارد. مثلاً کم خونی ممکن است ناشی از کمبود یک ویتامین باشد، مثل کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا کمبود اسیدفولیک. علل ارثی، تجزیه سریع گلبول‌های قرمز و موارد دیگری نیز می‌توانند انواع کم خونی را در بدن ایجاد کنند. بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای نیز ممکن است، عامل ابتلاء به کم خونی باشند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از پرکاری تیروئید، کم‌کاری تیروئید، بیماری پیشرفته کلیه، لوپوس و سایر بیماری‌ها.

انواع کم خونی

انواع و علل کم خونی که بیش از ۴۰۰ نوع کم خونی وجود دارد، به سه گروه تقسیم می‌شوند:

• کم خونی ایجاد شده در اثر از دست دادن خون
• کم خونی ناشی از کاهش یا تولید ناقص گلبول‌های قرمز خون
• کم خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز

کم خونی ایجاد شده در اثر از دست دادن خون

شما ممکن است گلبول‌های قرمز خون خود را از طریق خونریزی از دست بدهید. این اتفاق معمولاً به‌آرامی در یک دوره زمانی طولانی اتفاق می‌افتد و ممکن است متوجه آن نشوید و بیماری‌های گوارشی مانند زخم، بواسیر، گاستریت (التهاب معده شما) و سرطان و داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن که می‌توانند باعث زخم و ورم معده شوند ممکن است عامل این اتفاق باشد. قاعدگی یک زن، به خصوص اگر قاعدگی شدید باشد، یکی دیگر از دلایل این نوع کم خونی است. این مشکل می‌تواند با فیبروم نیز همراه باشد. پس از ضربه یا پس از یک عمل جراحی نیز خونریزی امکان پذیر است.

کم خونی ناشی از کاهش یا تولید ناقص گلبول‌های قرمز خون

در این نوع کم خونی، بدن شما ممکن است سلول‌های خونی کافی ایجاد نکند، یا ممکن است سلول‌های موجود آن‌طور که باید کار نکنند. این وضعیت وقتی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز شما مشکلی دارند یا به این دلیل که مواد معدنی و ویتامین کافی برای تشکیل طبیعی گلبول‌های قرمز خون ندارید، ایجاد شود و شرایط مرتبط با این علل کم خونی عبارت‌اند از:

مشکلات مغز استخوان و سلول‌های بنیادی

این مشکل بدن شمارا از تولید گلبول‌های قرمز کافی بازمی‌دارد. برخی از سلول‌های بنیادی در مغز استخوان که در مرکز استخوان‌های شما قرار دارند به گلبول‌های قرمز تبدیل می‌شوند و اگر سلول‌های بنیادی کافی وجود نداشته باشد، اگر درست کار نکنند یا اگر با سلول‌های دیگر مانند سلول‌های سرطانی جایگزین شوند، ممکن است به کم خونی مبتلا شوید.

نارسایی کمبود آهن

این اتفاق به این دلیل است که شما آهن معدنی کافی در بدن خود ندارید. مغز استخوان شما برای ساختن هموگلوبین، بخشی از گلبول قرمز که اکسیژن را به اندام‌های شما می‌رساند، به آهن نیاز دارد. کم خونی فقر آهن می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• رژیم غذایی بدون آهن کافی، به ویژه در نوزادان، کودکان، نوجوانان و گیاهخواران
• برخی داروها، غذاها و نوشیدنی‌های کافئین دار
• بیماری‌های گوارشی مانند بیماری کرون، یا اگر بخشی از معده یا روده کوچک خود را برداشته‌اید.
• اهدای خون مداوم
• تمرینات استقامتی
• بارداری و شیردهی
• دوران قاعدگی در خانم‌ها
• خونریزی آهسته مزمن که معمولاً از یک منبع گوارشی ناشی می‌شود.

کم خونی داسی شکل

گلبول‌های قرمز خون که معمولاً گرد هستند به دلیل مشکلی در ژن‌ها هلالی شکل می‌شوند و در نتیجه عملکرد لازم را ندارند؛ بنابراین اکسیژن به اندام‌های شما نمی‌رسد. گلبول‌های قرمز هلالی شکل نیز می‌توانند در رگ‌های خونی کوچک گیر کرده و باعث درد شوند.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین، به ویژه B12 یا فولات

این کم خونی زمانی اتفاق می‌افتد که ویتامین B12 و فولات کافی دریافت نکنید. برای ساخت گلبول‌های قرمز به این دو ویتامین نیاز دارید. این نوع کم خونی می‌تواند ناشی کمبود این ویتامین‌ها در رژیم غذایی باشد. اگر گوشت کم می‌خورید یا اصلاً گوشت نمی‌خورید، ممکن است ویتامین B12 کافی دریافت نکنید. اگر سبزیجات را زیاد بپزید یا به اندازه کافی از آن‌ها استفاده نکنید، ممکن است فولات کافی دریافت نکنید. کم خونی مگالوبلاستیک نتیجه عدم درمان کمبود فولات و ویتامینB12 است. سایر علل این نوع کم خونی عبارت‌اند از داروها، سوءمصرف الکل و بیماری‌های روده‌ای.

بیشتر بدانید: ویتامین های مورد نیاز بدن

کم خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز

وقتی گلبول‌های قرمز شکننده هستند و نمی‌توانند استرس ناشی از سفر در بدن شما را تحمل کنند، ممکن است ترکیده و باعث آنمی همولیتیک شوند و ممکن است در بدو تولد دچار این عارضه شوید یا بیماری بعداً بروز کند. گاهی اوقات، علل کم خونی همولیتیک نامشخص است، اما می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• حمله‌ای توسط سیستم ایمنی بدن، مانند لوپوس. این ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، حتی یک نوزاد هنوز در رحم یا نوزاد تازه متولد شده. به این بیماری همولیتیک نوزادان می‌گویند.
• شرایطی که می‌توانند از طریق ژن‌ها منتقل شوند، مانند کم خونی داسی شکل، تالاسمی و پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP) و طحال بزرگ شده. این امر در موارد نادر می‌تواند گلبول‌های قرمز خون را به دام بیاندازد و خیلی زود آن‌ها را از بین ببرد.
• چیزی که به بدن شما فشار وارد می‌کند، مانند عفونت‌ها، داروها، زهر مار یا عنکبوت، غذاهای خاص سموم ناشی از بیماری پیشرفته کبدی یا کلیوی پیوند عروقی، دریچه‌های مصنوعی قلب، تومورها، سوختگی‌های شدید، قرار گرفتن در اطراف برخی مواد شیمیایی، فشار خون شدید و اختلالات لخته شدن.

علائم کم خونی در زنان و مردان

علائم و نشانه‌های متعددی در انواع کم خونی مانند خستگی، تنگی نفس و احساس سرما رخ می‌دهد. سایر موارد عبارت‌اند از سرگیجه یا ضعف، سردرد، درد زبان، پوست رنگ پریده، پوست خشک یا پوستی که به راحتی کبود می‌شود و حرکت ناخواسته در ساق پا (سندرم پاهای بی‌قرار) و ضربان قلب سریع را نباید از یاد برد.

کم خونی علاوه بر احساس خستگی یا سرما می‌تواند اثرات دیگری نیز بر بدن شما داشته باشد. سایر علائمی که نشان می‌دهد، ممکن است کمبود آهن داشته باشید، ناخن‌های شکننده یا قاشقی شکل و ریزش موی احتمالی که ممکن است متوجه شوید که حس چشایی شما نیز تغییر کرده است یا ممکن است صدای زنگ در گوش خود را تجربه کنید.

انواع مختلف کم خونی ممکن است منجر به مشکلات جدی دیگری شود و افراد مبتلاء به کم خونی داسی شکل، اغلب دارای عوارض قلبی و ریوی هستند. اگر کم خونی دارید که درمان نمی‌شود می‌تواند منجر به آریتمی (ضربان قلب نامنظم)، بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی نیز گردد. شما همچنین در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به عفونت و افسردگی هستید. ممکن است شنیده باشید که کمبود آهن با جویدن یخ مرتبط است. جویدن یخ نشانه پیکا است، وضعیتی که شامل خوردن چیزهایی است که واقعاً غذا نیستند، مانند گچ یا خاک، پیکا نیز نشانه کمبود آهن است و اغلب در کودکان مبتلاء به کم خونی دیده می‌شود.

روش‌های تشخیص و درمان کم خونی

درمان شما به نوع کم خونی بستگی دارد. از آنجایی که دلایل زیادی برای این مشکل وجود دارد؛ بنابراین درمان‌های زیادی نیز وجود دارد.

• اگر کم خونی آپلاستیک دارید، ممکن است به دارو، تزریق خون یا پیوند مغز استخوان (که در آن سلول‌های بنیادی اهداکننده دریافت می‌کنید) نیاز داشته باشید.
• اگر کم خونی همولیتیک دارید، ممکن است به دارویی نیاز داشته باشید که سیستم ایمنی شما را مهار کند.
• اگر کم خونی شما به دلیل از دست دادن خون باشد، ممکن است برای یافتن علت و رفع خونریزی جراحی انجام شود.
• اگر کم خونی فقر آهن دارید، احتمالاً باید مکمل آهن مصرف کنید و رژیم غذایی خود را تغییر دهید.
• درمان کم خونی داسی شکل شامل مسکن‌ها، مکمل‌های اسیدفولیک، آنتی‌بیوتیک‌ها یا اکسیژن درمانی است. اغلب برای کاهش بحران‌های درد سلول داسی شکل مسکن تجویز می‌شود و دارویی به نام وکسلاتورنیز می‌تواند به گلبول‌های قرمز خون کمک کند و شکل مناسب خود را حفظ کنند. Crizanlizumab-tmca (Adakveo) می‌تواند مانع از چسبیدن سلول‌های خونی به هم و مسدود کردن عروق شود و پودر خوراکی ال-گلوتامین می‌تواند درد را کاهش دهد و همچنین از وضعیتی به نام سندرم حاد قفسه سینه محافظت کند.
• اگر کمبود ویتامین B12 یا فولات دارید، برای شما مکمل تجویز می‌شود.
• تالاسمی معمولاً نیازی به درمان ندارد، اما اگر مورد شما شدید باشد، ممکن است تزریق خون، پیوند مغز استخوان یا جراحی انجام شود.

محصولات مرتبط: کیت کم خونی

جمع بندی

کم خونی وضعیتی است که در آن شما فاقد گلبول‌های قرمز سالم کافی برای حمل اکسیژن لازم به بافت‌های بدن خود هستید. ابتلاء به کم خونی که به آن هموگلوبین پایین نیز گفته می‌شود می‌تواند باعث احساس خستگی و ضعف شود و انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که هر کدام علت خاص خود را دارند. کم خونی می‌تواند موقت یا طولانی مدت و از خفیف تا شدید متغیر باشد. در بیشتر موارد، کم خونی بیش از یک علت دارد. اگر مشکوک به کم خونی هستید، به پزشک مراجعه کنید. این می‌تواند یک علامت هشدار دهنده از یک بیماری جدی باشد. درمان‌های کم خونی که به علت آن بستگی دارد، از مصرف مکمل‌ها تا انجام اقدامات پزشکی را شامل می‌شود اما نگران نباشید، شما می‌توانید با یک رژیم غذایی سالم و متنوع از برخی از انواع کم خونی پیشگیری کنید.