دیابت و راه های درمان آن

دیابت چیست؟

دیابت بیماری مزمنی است که وقتی بدن شما قادر به تولید انسولین کافی نیست یا نمی‌تواند به طور مؤثر از انسولین تولید شده استفاده کند، اتفاق می‌افتد. انسولین هورمونی است که وظیفه انتقال قند (گلوکز) از خون به سلول‌ها را بر عهده دارد تا از آن به عنوان انرژی استفاده شود. اگر انسولین به درستی کار نکند، قند در خون شما تجمع پیدا می‌کند و به مرور زمان می‌تواند به مشکلات جدی سلامتی منجر شود.

چه مقدار قند خون نشان‌دهنده دیابت است؟

تشخیص دیابت بر اساس اندازه‌گیری سطح قند خون انجام می‌شود. مقادیر زیر به طور کلی نشان‌دهنده دیابت هستند:

• قند خون ناشتا (بعد از حداقل ۸ ساعت ناشتایی): اگر قند خون ناشتای شما 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) یا بالاتر باشد، نشان‌دهنده دیابت است.
• تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT): در این تست، پس از نوشیدن محلول قند، قند خون شما بعد از 2 ساعت اندازه‌گیری می‌شود. اگر قند خون 200 mg/dL یا بالاتر باشد، دیابت تشخیص داده می‌شود.
• قند خون تصادفی (در هر زمان از روز): اگر قند خون شما در هر زمان از روز 200 mg/dL یا بالاتر باشد و علائم دیابت را نیز داشته باشید، دیابت تشخیص داده می‌شود.
• هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c): این آزمایش میانگین قند خون شما را طی 2 تا 3 ماه گذشته نشان می‌دهد. اگر HbA1c شما 6.5% یا بالاتر باشد، نشان‌دهنده دیابت است.

انواع دیابت

دیابت انواع مختلفی دارد که هر کدام علل و مکانیسم‌های متفاوتی دارند. شناخت این انواع به درک بهتر بیماری و انتخاب روش درمانی مناسب کمک می‌کند. در ادامه به معرفی و توضیح اصلی‌ترین انواع دیابت می‌پردازیم:

• دیابت نوع ۱: در این نوع دیابت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های بتا در پانکراس (لوزالمعده) که انسولین تولید می‌کنند، حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. در نتیجه، بدن قادر به تولید انسولین نیست. این نوع دیابت معمولاً در کودکی یا نوجوانی بروز می‌کند و بیماران برای زنده ماندن به تزریق روزانه انسولین نیاز دارند.
• دیابت نوع ۲: این شایع‌ترین نوع دیابت است که در آن بدن یا به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا نمی‌تواند به طور مؤثر از انسولین تولید شده استفاده کند (مقاومت به انسولین). عوامل ژنتیکی و سبک زندگی مانند چاقی و عدم فعالیت بدنی نقش مهمی در بروز این نوع دیابت دارند. دیابت نوع 2 اغلب در بزرگسالی تشخیص داده می‌شود، اما شیوع آن در کودکان و نوجوانان نیز رو به افزایش است.
• دیابت بارداری: این نوع دیابت در دوران بارداری در زنانی که قبلاً دیابت نداشته‌اند، ایجاد می‌شود. تغییرات هورمونی در بارداری می‌تواند منجر به مقاومت به انسولین شود. دیابت بارداری معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود، اما خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده برای مادر و کودک افزایش می‌دهد.
• انواع دیگر دیابت: شامل دیابت‌های ناشی از بیماری‌های پانکراس (مانند پانکراتیت)، مصرف برخی داروها (مانند کورتیکواستروئیدها)، و سندرم‌های ژنتیکی خاص می‌شود.

علائم دیابت چیست و تشخیص آن چگونه انجام می‌شود؟

علائم دیابت بسته به نوع و شدت بیماری می‌توانند متفاوت باشند، اما برخی از نشانه‌های رایج عبارتند از:

• تشنج مکرر (پلی‌اوری): نیاز مکرر به دفع ادرار، به خصوص در شب.
• تشنگی شدید (پلی‌دیپسی): احساس تشنگی بیش از حد، حتی پس از نوشیدن آب.
• گرسنگی زیاد (پلی‌فاژی): احساس گرسنگی مداوم، حتی پس از غذا خوردن.
• کاهش وزن ناخواسته: با وجود افزایش اشتها، وزن بدن کم می‌شود.
• خستگی: احساس ضعف و بی‌حالی مداوم.
• تاری دید: به دلیل تغییرات در سطح قند خون، بینایی ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد.
• عفونت‌های مکرر: عفونت‌های پوستی، لثه، یا دستگاه ادراری که دیر خوب می‌شوند.
• زخم‌هایی که دیر بهبود می‌یابند: بریدگی‌ها یا زخم‌ها به کندی بهبود پیدا می‌کنند.
• بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها و پاها: به دلیل آسیب به اعصاب (نوروپاتی دیابتی).

تشخیص دیابت با آزمایش‌های خون انجام می‌شود. همانطور که قبلاً اشاره شد، آزمایش‌های قند خون ناشتا، تست تحمل گلوکز خوراکی ، قند خون تصادفی و هموگلوبین گلیکوزیله برای تشخیص قطعی دیابت به کار می‌روند. پزشک با توجه به نتایج این آزمایش‌ها و بررسی علائم بالینی، دیابت را تشخیص می‌دهد.

عوارض دیابت

اگر دیابت به درستی کنترل نشود، می‌تواند به مرور زمان به اندام‌ها و سیستم‌های مختلف بدن آسیب برساند و عوارض جدی و حتی تهدیدکننده زندگی ایجاد کند. این عوارض می‌توانند ناشی از آسیب به رگ‌های خونی بزرگ  یا رگ‌های خونی کوچک (میکرواسکولار) باشند. کنترل دقیق قند خون، فشار خون و چربی خون می‌تواند خطر بروز این عوارض را به طور قابل توجهی کاهش دهد.

• بیماری‌های قلبی و عروقی: شامل حملات قلبی، سکته مغزی، و بیماری شریان محیطی.
• نفروپاتی دیابتی (آسیب کلیه): می‌تواند منجر به نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه شود.
• رتینوپاتی دیابتی (آسیب چشم): یکی از دلایل اصلی نابینایی در بزرگسالان است و می‌تواند منجر به آب مروارید و گلوکوم شود.
• نوروپاتی دیابتی (آسیب عصبی): می‌تواند باعث بی‌حسی، گزگز، درد یا ضعف در دست‌ها و پاها شود و بر عملکرد گوارش، ادرار و قلب نیز تأثیر بگذارد.
• زخم پای دیابتی و قطع عضو: به دلیل آسیب عصبی و گردش خون ضعیف، زخم‌ها در پا دیر بهبود می‌یابند و در موارد شدید ممکن است نیاز به قطع عضو باشد.
• عفونت‌ها: افراد دیابتی مستعد ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و قارچی هستند، به خصوص در پوست، دستگاه ادراری و لثه‌ها.
• مشکلات دهان و دندان: افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های لثه و پوسیدگی دندان.

چه غذاهایی باعث بالا رفتن قند خون و دیابت می‌شوند؟

مصرف برخی غذاها می‌تواند به طور قابل توجهی قند خون را بالا ببرد و در بلندمدت خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد، یا در افراد دیابتی کنترل قند خون را دشوار کند. این غذاها معمولاً حاوی مقادیر زیادی قندهای ساده و کربوهیدرات‌های تصفیه شده هستند که به سرعت جذب می‌شوند و باعث افزایش ناگهانی قند خون می‌شوند:

• نوشیدنی‌های شیرین: نوشابه‌ها، آبمیوه‌های صنعتی، و نوشیدنی‌های انرژی‌زا که سرشار از قندهای اضافه شده هستند.
• شیرینی‌جات و دسرهای پرشکر: کیک، کلوچه، بیسکویت، شکلات، آبنبات و بستنی.
• غذاهای فرآوری شده: فست‌فودها، چیپس، و سایر تنقلات که معمولاً حاوی قند، چربی‌های ناسالم و نمک زیادی هستند.
• کربوهیدرات‌های تصفیه شده: نان سفید، برنج سفید، پاستا و غلات صبحانه شیرین که فیبر کمی دارند و به سرعت به گلوکز تبدیل می‌شوند.
• میوه‌های بسیار شیرین و آبمیوه‌ها: اگرچه میوه‌ها مفید هستند، اما مصرف بیش از حد میوه‌های با قند بالا (مانند انگور، خرما، موز رسیده) و به خصوص آبمیوه‌ها (که فیبر خود را از دست داده‌اند) می‌تواند قند خون را بالا ببرد.

بهترین مواد غذایی و خوراکی برای بیماران دیابتی

انتخاب مواد غذایی مناسب نقش کلیدی در کنترل قند خون و پیشگیری از عوارض دیابت دارد. رژیم غذایی بیماران دیابتی باید سرشار از فیبر، پروتئین و چربی‌های سالم باشد و مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده را در اولویت قرار دهد.

• سبزیجات غیرنشاسته‌ای: سبزیجاتی مانند اسفناج، کلم بروکلی، کاهو، خیار، گوجه‌فرنگی و فلفل سرشار از فیبر و مواد مغذی هستند و کالری و کربوهیدرات کمی دارند.
• غلات کامل: نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر و کینوا به دلیل فیبر بالا، قند خون را به آرامی افزایش می‌دهند.
• پروتئین‌های بدون چربی: مرغ بدون پوست، ماهی (به ویژه ماهی‌های چرب مانند سالمون که سرشار از امگا-3 هستند)، حبوبات (عدس، لوبیا، نخود) و تخم‌مرغ.
• چربی‌های سالم: آووکادو، آجیل (بادام، گردو)، دانه چیا، دانه کتان و روغن زیتون.
• میوه‌های کم‌قند: توت‌ها (توت‌فرنگی، بلوبری)، سیب، پرتقال و گریپ‌فروت (با مصرف متعادل).
• لبنیات کم‌چرب: ماست کم‌چرب و شیر کم‌چرب.

راه‌های درمان دیابت چیست؟

درمان دیابت رویکردی جامع است که شامل تغییرات سبک زندگی، دارودرمانی و در برخی موارد تزریق انسولین می‌شود. هدف اصلی درمان، کنترل سطح قند خون در محدوده طبیعی برای پیشگیری از عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدت است. برنامه درمانی برای هر فرد بر اساس نوع دیابت، سن، وضعیت سلامت عمومی و سبک زندگی او تنظیم می‌شود.

درباره کیت تست قند خون بیشتر بدانید

تغییرات سبک زندگی

تغییرات سبک زندگی، سنگ بنای مدیریت دیابت است و شامل مجموعه اقداماتی می‌شود که بیمار می‌تواند برای بهبود وضعیت خود انجام دهد. این اقدامات شامل اتخاذ یک رژیم غذایی سالم و متعادل با تأکید بر غذاهای کم‌قند و پرفیبر، کنترل دقیق اندازه وعده‌های غذایی و در صورت لزوم شمارش کربوهیدرات‌ها است. همچنین، انجام فعالیت بدنی منظم، حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی متوسط در هفته (مانند پیاده‌روی سریع، شنا یا دوچرخه‌سواری)، می‌تواند به بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین و کاهش سطح قند خون کمک شایانی کند. حفظ وزن سالم و کاهش وزن در افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا می‌تواند به طور قابل توجهی کنترل قند خون را بهبود بخشد. علاوه بر این، مدیریت استرس و اطمینان از داشتن خواب کافی نیز از جمله عوامل مهمی هستند که می‌توانند بر سطح قند خون تأثیر مثبت بگذارند.

دارودرمانی

دارودرمانی، به ویژه برای دیابت نوع 2، شامل مصرف قرص‌های خوراکی است که به روش‌های مختلفی برای کنترل قند خون عمل می‌کنند. برخی از این داروها با افزایش تولید انسولین توسط پانکراس، برخی دیگر با کاهش جذب گلوکز از روده و دسته‌ای نیز با بهبود حساسیت سلول‌ها به انسولین (مقاومت به انسولین) به کاهش قند خون کمک می‌کنند. متفورمین و سولفونیل اوره‌ها از جمله رایج‌ترین داروهای خوراکی هستند. علاوه بر قرص‌ها، داروهای تزریقی غیرانسولینی نیز وجود دارند، مانند آگونیست‌های GLP-1، که می‌توانند به کنترل قند خون و حتی کاهش وزن در برخی بیماران کمک کنند. انتخاب نوع و دوز دارو بر اساس وضعیت بالینی بیمار و صلاحدید پزشک انجام می‌شود.

تزریق انسولین

تزریق انسولین برای تمامی بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 ضروری است، زیرا بدن آن‌ها قادر به تولید انسولین نیست. در دیابت نوع 2 نیز، در صورتی که داروها و تغییرات سبک زندگی به تنهایی نتوانند قند خون را به طور مؤثر کنترل کنند، ممکن است پزشک تزریق انسولین را تجویز کند. انسولین در انواع مختلفی از جمله سریع‌اثر، میان‌اثر و طولانی‌اثر موجود است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و پزشک بر اساس نیازهای فردی بیمار و الگوی قند خون او، نوع و رژیم تزریق مناسب را تعیین می‌کند. آموزش صحیح نحوه تزریق و نگهداری انسولین برای بیماران حیاتی است.

درباره کیت انسولین بیشتر بدانید

نظارت منظم بر قند خون

نظارت منظم بر قند خون یک جزء حیاتی در مدیریت دیابت است و به بیماران و پزشکان کمک می‌کند تا اثربخشی برنامه درمانی را ارزیابی کنند. این نظارت معمولاً با استفاده از دستگاه گلوکومتر در خانه انجام می‌شود و به بیمار امکان می‌دهد تا سطح قند خون خود را در زمان‌های مختلف روز (مانند ناشتا، قبل و بعد از غذا) اندازه‌گیری کند. نتایج این اندازه‌گیری‌ها اطلاعات ارزشمندی را برای تنظیم دوز داروها، مدیریت رژیم غذایی و فعالیت بدنی فراهم می‌کند. همچنین، آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) که هر 3 تا 6 ماه یکبار انجام می‌شود، میانگین قند خون را طی 2 تا 3 ماه گذشته نشان می‌دهد و یک معیار مهم برای ارزیابی کنترل بلندمدت دیابت است.

جمع‌بندی

دیابت یک بیماری پیچیده اما قابل کنترل است که با مدیریت صحیح می‌توان زندگی عادی و سالمی داشت. درک ماهیت بیماری، رعایت رژیم غذایی سالم، انجام فعالیت بدنی منظم، و پایبندی به برنامه درمانی تجویز شده توسط پزشک، از ارکان اصلی مدیریت دیابت هستند. تشخیص زودهنگام و کنترل دقیق قند خون می‌تواند از بروز عوارض جدی و بلندمدت بیماری جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیماران دیابتی را بهبود بخشد. پیگیری منظم با پزشک و تیم درمانی نیز برای تنظیم برنامه درمانی و بررسی وضعیت سلامت عمومی ضروری است.